Dubbele vergrijzing
De komende jaren krijgt de regio te maken met dubbele vergijzing. Er is een afname van jongeren en het aantal ouderen neemt toe. En dat in een regio waar voorzieningen zoals winkels en zorg zich concentreren in de grotere kernen. Een groot aantal kleine kernen is al jaar en dag erg zelfredzaam. Bewoners zijn gewend aan minimale voorzieningen. Er is een beperkte verhuisbereidheid. Verhuizen betekent in geografisch en emotioneel opzicht een grote stap maken. ‘We zijn al geruime tijd bezig met het opstellen van een woonzorgvisie’, vertelt Mark. ‘Natuurlijk is ambtelijk veel kennis aanwezig maar ik wil me daar zelf als bestuurder ook in verdiepen.’ De Masterclass Wonen en Zorg kwam daarvoor op een goed moment. ‘Je kunt je spiegelen aan andere regio’s van Noordoost Groningen tot Rotterdam en ook de aanpak uit Helsinki en Barcelona is waardevol.’

Afstanden overbruggen
In Finland was Mark getroffen door hoe ze in dat land met relatief grote afstanden tot voorzieningen, bezig zijn om voorzieningen op een andere manier dichtbij te organiseren. Ze hebben het in Finland niet zo zeer over de geografische afstand naar voorzieningen maar over de tijd die nodig is om voorzieningen te bereiken. ‘Als gemeente zitten we ook op dat spoor. Natuurlijk zijn de afstanden in Finland niet te vergelijken met die in Friesland maar toch, er zijn plekken in de gemeente waar je met het openbaar vervoer zo een uur bezig bent om naar Leeuwarden te komen.’ Hij is onder de indruk van het bezoek aan het Universiteitsziekenhuis in Helsinki waar we een inkijkje kregen in het digitale platform Health Village. Dit platform biedt een online omgeving waar patiënten kennis kunnen vergaren over hun ziektebeeld en zorgtraject, lotgenoten kunnen spreken én contact kunnen hebben met de behandelend artsen en verpleegkundigen. De data van de interacties met het platform bieden informatie over de patiënt maar worden ook gebruikt voor onderzoek en om voorspellende modellen te bouwen. ‘Ik kan me voorstellen dat het rust geeft dat als er wat met je aan de hand is, je snel toegang hebt tot informatie over je zorgtraject en direct in contact kunt treden met een arts die je kent.’

“Vergrijzing gaat veel van ons vragen de komende decennia. Natuurlijk op het gebied van zorg maar ook van onze sociale structuur.”

Data-gedreven organiseren
In Barcelona werkt de gemeente steeds meer data-gedreven. Op het stadhuis van Barcelona zagen we hoe de ontwikkelingen zoals vergrijzing en zorgbehoefte, in een bepaalde buurt op de kaart zichtbaar waren. ’Het is bijna of je in real time de ontwikkelingen kan zien’, zegt Mark.  Barcelona zoekt naar een laag schaalniveau om zorg dichtbij en geïntegreerd te leveren. Op de plekken waar het aantal ouderen sterk groeit, wordt het superblock model toegepast. Kleine teams van zo’n 14 professionals leveren zorg aan zo’n 40-60 mensen met een indicatie voor zorg aan huis. De zorgprofessionals krijgen een uitvalsbasis in de buurt waardoor de band met de buurt wordt vergroot. Dat biedt de mogelijkheid om de vanuit de traditie sterke familiezorg te verbinden met professionele zorg. Hij ziet een parallel met de kernen in zijn eigen gemeente. ‘Bijna elke kern heeft wel een centrale plaats; een wijkgebouw, dorpshuis of in een kleine kern een dorpskamer. Hoe zou je zo’n plek meer en beter kunnen inzetten om ontmoeting en zorg dichterbij te brengen en eenzaamheid tegen te gaan? In Barcelona zagen we dat zorgverleners en bewoners dichterbij elkaar komen door deze manier van community-based werken.’

Een buienradar voor de zorg
Uit onderzoek in zijn eigen gemeente ziet Mark dat de meeste ouderen zo lang mogelijk willen blijven wonen in de kern waar ze geworteld zijn. Leeftijd zegt daarbij niet zoveel. De definitie van ouderen schuift steeds meer op. Zeventig is het nieuwe vijftig. Mensen zijn tot op hoge leeftijd vitaal. Pas als mensen wat brozer worden, een zwaardere zorgbehoefte krijgen of een partner wegvalt, willen ze de kern verlaten. Soms om dichterbij de kinderen te wonen. De grote afstand en de verschillen tussen kernen speelt daarbij een grote rol. ‘Een verhuizing van een kern met 300 inwoners naar eentje met 30.000 inwoners is een enorme schaalsprong’.

Data Fryslân, een samenwerkingsverband tussen een aantal Friese gemeenten, de provincie en andere partners, brengt deze ontwikkelingen steeds meer in beeld door gezamenlijk data-onderzoek. ‘Als je inzicht hebt in wat inwoners willen en welke stappen ze maken, kun je daar in je beleid beter op inspelen’, vindt Mark. Hij is een groot voorstander van meer data-gedreven werken. ‘Data is niet heilig maar kan zoveel inzicht geven. Ik hoop echt dat we als samenleving meer comfort kunnen vinden in het delen van data met elkaar. Zie het als buienradar, ooit ontwikkeld op basis van open data. We kunnen nu niet meer zonder. Zoiets zouden we ook voor de zorg moeten hebben; een zorgradar die aangeeft waar we zorg dichtbij moeten organiseren.’

“Data is niet heilig maar kan zoveel inzicht geven. Ik hoop echt dat we als samenleving meer comfort kunnen vinden in het delen van data met elkaar.”

De tafel van Makkum
Mark sluit af met een mooi voorbeeld dat binnen de gemeente ontwikkeld wordt. ‘In Makkum hebben we de ‘Tafel van Makkum’. Met inwoners en een groot aantal partijen kijken we hoe we op de plek van de voormalige Tichelaarfabriek (waar het beroemde Makkumer aardewerk werd gemaakt) een toekomstbestendige woon-zorgstructuur voor Makkum kunnen inrichten. We kijken naar de herontwikkeling van de locatie en ook naar het versterken van de ‘mienskip’. Samen zorgen voor ontmoeting en activiteiten zodat oudere inwoners van Makkum naar tevredenheid oud kunnen worden in hun eigen leefomgeving.’

Auteur: Daniëlle Harkes, ZorgSaamWonen