Direct de eerste ochtend is het raak in het stadhuis van Barcelona. Gefascineerd zijn we door de indruk van dit eeuwenoude gebouw, met prachtige omkleding en houtwerken. De beeldende plafonds alleen al zijn het waard om uren te bestuderen. De eerste inleider, Lluis Torrens directeur sociale innovatie bij de gemeente Barcelona, zet mij direct in de realiteit van Barcelona. De gemeente organiseert voor ouderen een breed pakket aan voorzieningen maar er zijn serieuze problemen. Er is nu al te weinig hulp voor het groeiend aantal ouderen en de vergrijzing neemt de komende jaren nog toe. Hij maakt de vergelijking met Nederland. Qua inkomens en economie is er weinig verschil, in de zorg wel. Er is veel minder residentieel wonen, dus weinig verpleeghuizen en verzorgingshuizen. Van de 20.000 mensen die zorg nodig hebben, krijgen 15.000 de hulp van informele zorgverleners – ‘family workers’ – bij mensen thuis. Het resultaat: veel lagere kosten in de zorg (én overbelaste mantelzorgers). Bijzonder is de belangrijkste beleidskwestie die de Catalanen hebben gesteld: eenzaamheid. Niet zorg, wel eenzaamheid. Eenzaamheid wordt de rode draad waarover we twee dagen zullen zien en horen. Een sociaal doel in plaats van een gezondheidsdoel, dat is opmerkelijk.

“Bijzonder is de belangrijkste beleidskwestie die de Catalanen hebben gesteld: eenzaamheid. Niet zorg, wel eenzaamheid”

Hoe staat dit beleid tegenover ons landelijk akkoord met 25.000 extra verpleeghuisplaatsen? Persoonlijk was ik al overtuigd dat dit de oplossing niet gaat brengen in Nederland, immers 25.000 is te hoog gesteld, het is niet realistisch want om dit te bereiken zouden nu de plannen er al moeten zijn en die zijn er niet. Ook staat 25.000 in geen verhouding tot het aantal ouderen in Nederland en de groei van kwetsbare ouderen. Hoe dan wel? Barcelona geeft richting: ‘The aim is to guarantee the best quality of live in their own homes, and to delay as long as possible the need to be admitted to assisted living facilities as residences’. Toegepast op Archipel in de grote wijk Gestel of Woensel betekent dit dat de bestaande verpleeghuiscapaciteit niet wordt uitgebreid. Maar hoe dan verder?

Ook daarin krijgen we een tip: nabijheid en dichtheid. ‘Barcelona’s strategy with elderly people therefore seeks to take advantage of their density to develop sustainable care systems based on proximity and to cover the inequalities that cared people and their care-givers may experience.’ Barcelona haakt in op de nabijheid: de 5 minuten stad. Barcelona ontwikkelt programma’s met combinaties van professioneel werk, gemeenschappen en de introductie van nieuwe technologieën. Toegepast op Archipel zie ik de verpleeghuizen in Woensel en Gestel als een bron van professionele ervaring en organisatiekracht. Wij zoeken de concentraties van ouderen in de wijk op. Waar wonen zij dicht bij elkaar? We organiseren samen met organisaties als gemeente en woningcorporaties bijeenkomsten en vragen wat er nodig is. Niet het opnieuw organiseren van gemeenschappen is de opgave, het is de kunst om in te spelen op de netwerken die er al zijn. En daar aan te bieden wat nodig is. Zo is er in de wijk Gestel behoefte aan een ruimte voor laagdrempelige dagbesteding ontstaan. Die wordt gerund door de vrijwilligersorganisatie Ontmoet en Groet. Archipel initieert. Op andere plekken denk ik aan een Odense huis voor mensen met dementie, een plek om een deel van de dag door te brengen. Elders zullen we klusjesdiensten aanbieden. Denk niet te laatdunkend over de huishoudelijke verzorging, die zou wel eens veel belangrijker kunnen zijn dan de hoog gekwalificeerde verplegingszorg met alle kwaliteitssystemen, urenverantwoording en organisatiedrukte van dien.

“Barcelona haakt in op de nabijheid: de 5 minuten stad”

Hoe organiseert Barcelona dit? De stad wordt opgedeeld in zogenaamde social superblocks: gebieden die gerund worden door zelfsturende teams, die zelf hun inspanningen op elkaar afstemmen en diensten leveren die aansluiten op de behoefte van ouderen. In die superblocks is een ontmoetingscentrum, VilaVeïna, dat fungeert als hoofdkwartier voor vragen en coördinatie. Toegepast op Archipel en Eindhoven zie ik voor me de indeling in wijken en buurten, de verpleeghuizen als coördinatiecentrum, niet te veel georganiseerd, maar licht en met inschakeling van zelfsturende teams in de wijk, en met veel samenwerking. Niet meer de WMO ‘producten’, wel een vorm van gemeenschapszorg én gebiedsgericht. Weg van de bureaucratie uit het gemeentehuis, wel transparante inzet van professionele medewerkers in samenwerking met de buurt, met families.

Tot zover het dichtbij verhaal, persoonlijke aandacht in de gemeenschap, professioneel en niet professioneel. Verrassend en aanvullend is het aanbod van de telefonische service in Catalonië. Elk jaar worden 100.000 ouderen gebeld met de vraag wat men nodig heeft. Ze worden gevraagd voor een intake of geattendeerd en gestimuleerd. Deze telefonische service Televida maakt indruk. We zijn er geweest, het lijkt een gewone telefooncentrale, maar uitgerust met de nieuwste technologieën voor analyse en nabije ondersteuning op afstand. Kunnen we in Nederland ook zoiets organiseren? Het scheelt heel veel ritten naar vele adressen. Ik ben er wel voor in. In de nabespreking hebben we afgesproken het initiatief te verkennen voor toepassing op grote schaal in Nederland.