Kortgeleden zat ik aan tafel met een collega om een podcast op te nemen over mijn veertig jaar ervaring in het sociaal werk. Een van de stellingen die me daar werd voorgelegd was: sociaal werk in veertig jaar, evolutie of continuïteit? Wat mij betreft is het dat laatste. Want sociaal werk blijft in de kern hetzelfde. Zoals em. prof. dr. Hans van Ewijk dat zo mooi zegt: ‘een sociaal werker zegt niet de grote oplosser te zijn, maar helpt mensen tijdelijk in hun eigen ontwikkeling, zodat ze het vervolgens zelf kunnen doen’. De sociaal werker denkt mee vanuit de situatie waarin mensen zich bevinden. Dat was zo, is zo en blijft ook de kern van ons werk.

ilo’s recyclen
Het IZA roept zorg en welzijn op om schotten af te breken en silo’s te recyclen tot bruggen. De financieringsstromen zijn te lang leidend en beslissend geweest voor de hulp die een persoon krijgt (nee, niet een patiënt). Deze manier van werken is niet meer houdbaar. Maar hoe organiseren we het dan wel? In de overleggen die vanuit het zorgakkoord in de regio’s ontstaan, zie je de beweging plaatsvinden. We hebben werelden bij elkaar te brengen. Welke hulp heeft een persoon of gezin nodig? Dat moet het uitgangspunt zijn voor wat we doen en laten. Niet alles is op te lossen, maar wat heb je nodig om goed te kunnen leven? Dat is een compleet ander startpunt dan werken vanuit de silo’s van financieringsstromen en medische indicaties.

Het Zweedse model
In het Zweedse model bestaat de discussie over financiering vrijwel niet. Er zijn geen schotten of silo’s. De gemeente heeft de controle over de organisatie van zorg en welzijn. Dat klinkt mooi en heeft veel voordelen. Alles is eenvoudiger georganiseerd. Minder bureaucratie, minder loketten en meer samenhang. Maar die glanzende medaille heeft een keerzijde. Want elk model brengt weer zijn eigen vraagstukken met zich mee. Ook in dat Zweedse systeem lopen inwoners aan tegen lange wachttijden, vertelde een inwoner me. Een probleem dat wij ook maar al te goed kennen. En de zeggenschap die gemeenten hebben in de inrichting van zorg en welzijn zorgt voor grote verschillen in aanpak. Dit kan per gemeente zo uiteenlopen dat inwoners zich genoodzaakt voelen te verhuizen. Waarbij ik me vanuit sociaal werk dan weer afvraag wat dat betekent voor hun informele netwerk.

“Willen we de mens centraal zetten, dan moet dat gebeuren in zijn eigen leefwereld”

Informele zorg is onmisbaar
Informele zorg lijkt in het Zweedse model ook maar bescheiden aandacht te krijgen. Om dan maar te zwijgen over de samenhang tussen formele en informele zorg. Wat dat betreft zijn we in Nederland dan weer een stuk verder. En het bewustzijn van het nut en de noodzaak neemt bij ons ook toe. In Drenthe zitten bijvoorbeeld de ervaringsdeskundigen aan tafel bij de ontwikkeling van het regioplan. Zo zijn ze van meet af aan betrokken en kunnen zij meedenken.

Het informele netwerk is onmisbaar in de kanteling die we nu samen doormaken. Maar we moeten wel zuinig zijn op onze vrijwilligers, mantelzorgers en ervaringsdeskundigen, en hun bijdrage aan onze doelstellingen in het oog houden. Willen we de mens centraal zetten, dan moet dat gebeuren in zijn eigen leefwereld. Met inzet van de sociale infrastructuur, het netwerk en de hulp van vrijwilligers.

Samen naar de nieuwe balans
Voor sociaal werkers is dit een terrein dat ze door en door kennen. Dat is een van de voordelen van continuïteit in de kern van het werk; sociaal werkers zitten in de haarvaten van de samenleving. We weten veel en moeten nu onze kennis delen. Binnen Tintengroep zijn we daarmee op weg. Onder de noemer Vakmanschap zetten we koers op bewust bekwaam vertellen wat we doen en hoe we onze keuzes onderbouwen. Zodat we dat kunnen uitleggen aan onze opdrachtgevers, partners in de zorg en aan de inwoners.

Het Zweedse plaatje zonder silo’s binnenhalen onder het nieuwe zorgakkoord, dat is simpelweg geen haalbare óf wenselijke kaart. Wat werkt dan wel? Echt starten bij de leefwereld van de inwoners en aansluiten bij wat zij nodig hebben. Alleen zo kan preventie echt vorm krijgen. We staan samen op een strak gespannen gerafeld koord, dat zal knappen als we niets veranderen. We moeten gaan verschuiven voor een andere balans, zodat de spanning afneemt. Met nieuwe middelen om het koord te repareren en straks ook heel te houden.

Sociaal werk kan helpen de nieuwe balans te zoeken. Laat de continuïteit van ons werk helpen in de evolutie van zorg en welzijn!