Over je eigen schaduw heen stappen 
‘Er is een paradigmaverandering nodig’, vindt Iris. ‘De aannames die we altijd gedaan hebben: decentraliseren, zo lang mogelijk thuis, cliëntvolgend, zijn niet houdbaar meer in het licht van de demografische veranderingen in de bevolkingsopbouw en beroepsbevolking. Het moet echt anders.’ De initiatieven in Helsinki en Barcelona die een antwoord bieden op de uitdagingen van deze tijd, hebben met elkaar gemeen dat het gaat over andere manieren van organiseren. Over de grenzen van bestaande organisaties en werkwijzen heen. In Helsinki zag ik dat in de gebouwde omgeving en in Barcelona hoe de zorg- en welzijnsinfrastructuur is georganiseerd.

“We moeten over onze eigen schaduw heenstappen”

Geclusterd wonen
In Helsinki heeft Iris mooie voorbeelden van geclusterd wonen gezien met menging van generaties en doelgroepen. In die gebouwen zijn gedeelde voorzieningen, ontmoetingsplekken, een gezamenlijke keuken. Ze zag een andere sociale dynamiek, gefaciliteerd door het gebouw. Iris is bestuurder van een organisatie die is ontstaan uit een fusie van twee zorgorganisaties, één uit de ouderenzorg en één uit de verstandelijk gehandicaptenzorg. ‘Een reden voor het samengaan van de organisaties was dat we meerwaarde zagen in het vormen van communities van die twee doelgroepen in buurten en dorpen. Dat idee zag ik bevestigd in projecten die we in Helsinki hebben bezocht. Dit lukt je in Nederland niet als je dat als organisatie in je eentje wilt realiseren. Samenwerken is een vereiste en misschien is het wel nodig om een nieuwe entiteit te vormen.’

Regievoerder namens de cliënt
In Barcelona ging het vooral om een andere zorg- en welzijnsinfrastructuur. Iris zag organisaties die een nieuwe rol pakten in de samenleving. Het zijn organisaties die hun basis hebben in een wijk en buurt en daar de woon-, welzijns- en zorgvragen regelen voor de mensen die er wonen. Ze zijn als het ware de regievoerder van de bewoners en werken samen met – of kopen in bij – allerlei professionele en vrijwilligersorganisaties. ‘Misschien zou dat in Nederland wel een mooie rol zijn voor de zorgverzekeraar’, lacht Iris. Ze ziet het al voor zich. ‘Een kantoor in de wijk waar jij als verzekerde heen kunt en de zorgverzekeraar regelt voor jou het pakket wat je nodig hebt vanuit de contracten die ze hebben met de verschillende aanbieders van wonen, welzijn en zorg. En dat kunnen dus ook informele zorgorganisaties zijn met een basis in de buurt.’

“Regievoerders in de wijk die samenwerken met en inkopen bij allerlei professionele en vrijwilligersorganisaties’”

Ruimte voor professionals
Een combinatie van wat we zagen in Helsinki op het gebied van wonen en in Barcelona wat betreft het organiseren van welzijn en zorg, biedt volgens Iris de beste kansen om in te spelen op het personeelstekort dat de komende jaren groter wordt. Geclusterde woonvormen met meerdere generaties en doelgroepen bieden kansen voor meer informele, onderlinge steun en uitwisseling van diensten. Ook de zorg kan meer geconcentreerd geleverd worden en dat scheelt in de benodigde fte’s. Voor professionals betekent een nieuwe manier van het organiseren van zorg en welzijn de mogelijkheid om wat losser van één organisatie te komen. Er is zoveel dichtgetimmerd binnen de huidige zorgorganisaties, zegt Iris. ‘Er zijn veel professionals die behoefte hebben aan meer ruimte. Werken voor een nieuwe entiteit die de wijk als basis heeft, kan die ruimte bieden. Het is niet voor niets dat we in Nederland het aantal zzp’ers in de zorg zien groeien. Ze kunnen zich niet meer vinden in de vaste roosters, protocollen en controles van de organisatie maar willen meer zelf kunnen bepalen in samenspraak met de cliënten waar ze voor werken.’ ‘We hebben zoveel management in organisaties’, verzucht Iris. ‘Wellicht kunnen we op deze manier de kracht van professionals veel beter benutten.’

Levensloopbestendige woningvoorraad
‘We zitten erg vast in ons zorgsysteem dat opgedeeld is in doelgroepen, vervolgt Iris. ‘We laten ons in wonen, welzijn en zorg bepalen door de geldstromen. Als je naar de levens van mensen kijkt en wat hun wensen zijn, sluit dat er niet één op één aan. Dat geldt ook voor wat we bouwen.’ Iris ziet dat in de gehandicaptensector woonvormen ontworpen worden waar mensen hun hele leven kunnen blijven wonen. Eigenlijk is dat niet logisch. ‘Mensen met een beperking zijn mensen zoals jij en ik. In verschillende fasen van hun leven willen ze op een andere manier wonen. Ook voor hen geldt dat een verhuizing erbij hoort. Een jongere woont misschien eerst in een project voor jongeren, later meer zelfstandig en bij het ouder worden misschien wel in een complex met andere ouderen, al dan niet met een beperking. De woning hoeft niet levensloopbestendig te zijn maar de woningvoorraad moet keuzes bieden gedurende de levensloop. Zo krijg je doorstroming. Dat geldt trouwens ook voor de woningvoorraad van woningcorporaties. Door de buitenlandse voorbeelden ben ik dat nog scherper gaan zien.’

Auteur: Daniëlle Harkes, ZorgSaamWonen