erstel van vertrouwen
Als wethouder Gezondheid & Zorg in een grote stad is het herstel van vertrouwen in de overheid voor mij persoonlijk relevant. Ook de zorgsector moet anders georganiseerd worden om deze betaalbaar en toegankelijk te houden. Daar is participatie en zelfregie van inwoners cruciaal bij. Zonder vertrouwen is goede participatie echter onmogelijk en wordt de overstap naar zelfregie, preventie en versterking van het gewone leven bemoeilijkt. Hoewel rapporten het gebrek aan vertrouwen signaleren, bieden ze geen duidelijk ‘how to repair’ aanpak. Samen zullen we deze aanpak stap voor stap moeten ontdekken.

Dat was de reden dat ik mij inschreef voor de studiereis naar Zweden. Een land waar het vertrouwen in de overheid nog steeds groot is. Zowel Nederland als Zweden staan bekend om hun welvarende en democratische samenleving. Maar er zijn ook opmerkelijke verschillen in hoe de inwoners hun overheden benaderen en beoordelen.

“Het herstel van vertrouwen in de overheid is niet enkel de taak van politici. Het is de opdracht van alle bestuurders en professionals om samen met inwoners aan de slag te gaan”

De context van beide landen
Kijk naar de historische en culturele context om het verschil in vertrouwen tussen Zweden en Nederland te begrijpen. Historisch delen beiden een sterke democratische traditie, burgerlijke vrijheden, evenals uitgebreide sociale voorzieningen zoals gezondheidszorg en onderwijs. In Zweden wordt dit grotendeels door de overheid gefinancierd, wat een diepgeworteld vertrouwen oplevert.

Nederland hanteert een andere welvaartsstaatbenadering met nadruk op het subsidiariteitsprincipe. Dit betekent meer directe overheidsinterventie op lokaal niveau in het dagelijks leven van burgers. Dit vergroot betrokkenheid bij de kwaliteit van leven van de inwoners maar kan ook complexiteit voor inwoners veroorzaken. Een wirwar van voorzieningen op verschillende niveaus. Ons zorgstelsel is voor veel inwoners een bord spaghetti geworden zonder instructie hoe die spaghetti te eten.

Zweden biedt gratis gezondheidszorg voor inwoners, gefinancierd door belastingen. Dit betekent dat iedereen toegang heeft tot medische diensten zonder zich zorgen te hoeven maken over hoge kosten of zorgverzekeringen. In Nederland zijn er daarentegen zorgverzekeringen en zorgtoeslagen, wat leidt tot individuele verschillen in toegang tot zorg. Overigens zegt dat niks over de kwaliteit van zorg die in beide landen vergelijkbaar is.

“Zorg voor een solide raamwerk van financieringsafspraken en voorkom dat de zorg een plat verdienmodel wordt

Oplossingsrichting
Ervan uitgaande dat er een relatie is tussen vertrouwen in de overheid en bereidheid om te participeren zie ik – zonder volledig te kunnen zijn – op basis van de werkbezoeken in Zweden, ervaringen van partners daar en literatuur, mogelijke richtingen die we kunnen inslaan om het vertrouwen in de overheid te herstellen en de bereidheid tot participatie te vergroten:

• Transparantie en openheid: Zweden heeft een lange traditie van overheidstransparantie, essentieel voor besluitvormingsprocessen, financiën, en beleidsmaatregelen, ook in de gezondheidszorg. Dit kan worden bereikt door toegankelijke informatie online te publiceren en actief te communiceren met het publiek. In Zweden is het normaal om op elk moment inzicht te hebben in je medisch dossier. Je hebt ook inzicht wie er nog meer in jouw dossier mee kan kijken en hebt daar zelf regie op. Mogelijk gemaakt door het digitale platform 1177. Dit staat in schril contrast met Nederland, waar we nog ver verwijderd zijn van een vergelijkbaar systeem.

• Inwonersparticipatie: Zweden staat bekend om de hoge mate van inwonerparticipatie, ook in de gezondheidszorg. Nederland kan leren van het Zweedse model door inspraakprocedures en patiënten panels te implementeren en digitale mogelijkheden te verkennen om de inwoners meer bij de zorg en de kwaliteit daarvan te betrekken. Maak participatie randvoorwaardelijk: zonder participatie geen goede zorg. Het vereist ook een eigen verantwoordelijkheid van de inwoner; zonder inzet geen goede gezondheid of zorg.

• Integriteit en anti-corruptie: Beide landen hebben sterke normen op dit gebied. Het is essentieel om deze normen te handhaven en ruimte voor corruptie in de overheid te voorkomen. In Nederland is dit eveneens relevant waarbij zorggeld daadwerkelijk aan zorg moet worden besteed. Daarom is het cruciaal om een stevig stelsel van afspraken te hebben over hoe zorg gefinancierd mag worden en te voorkomen dat zorg louter een verdienmodel wordt.

• Onderwijs en bewustwording: Investeer in educatie en bewustwording over het belang van een sterke overheid en haar rol in de samenleving. Begrip van het overheidssysteem vergroot het vertrouwen. Integreer dit in het onderwijs van zorgprofessionals, met nadruk op het belang en redenen van die inwonersparticipatie. Leer hen ook hoe participatie georganiseerd kan worden. Benadruk dat goede zorg altijd start met het perspectief op welzijn van de inwoner; zonder dit is kwaliteit eigenlijk niet mogelijk.

• Verbetering van dienstverlening: Zorg voor toegankelijke, gebruiksvriendelijke, en effectieve overheidsdiensten. Dit kan het vertrouwen in de overheid vergroten, aangezien positieve ervaringen bij interactie met de overheid cruciaal zijn. Besteed daarom veel aandacht aan zaken als toegang tot zorg, wachttijden, bejegening, en de kwaliteit van dossiers. Het draait niet alleen om de kwaliteit in de spreekkamer, maar ook om wat er in de wachtkamer gebeurt.

• Continu meten en feedback verzamelen: Regelmatig meten en luisteren naar publieke opinie en feedback over de prestaties van de overheid is essentieel. Dit kan helpen bij het identificeren van gebieden waar verbetering nodig is. Zorg dat zorgevaluaties, nieuwe wetenschappelijke inzichten en publicaties toegankelijk zijn voor burgers. Stimuleer het stellen van vragen voor feedback aan patiënten en moedig ook het delen van feedback tussen artsen en verpleegkundigen aan.

Veel van bovenstaande zaken zijn gelukkig al in meer of mindere mate opgepakt in Nederland. Mijn pleidooi is dan ook vooral: neem het thema van ‘vertrouwen’ serieus. Het is geen ‘Haags dingetje’. Het herstel van vertrouwen in de overheid is namelijk niet enkel de taak van politici. Uiteindelijk gaat het over het herstel van vertrouwen in elkaar. En dus is het de opdracht van en voor ons allemaal, bestuurders en professionals en inwoners, om samen aan de slag te gaan. Want alleen samen krijgen we die zorgzame samenleving voor elkaar.