Prof. dr. J.A.M. (Jan) Kremer
hoogleraar zorg en samenleving Radboudumc, speciaal gezant passende zorg Zorginstituut Nederland, lid Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS)
Gezondheid is voor iedereen belangrijk. Het stelt mensen in staat om een goed leven te kunnen leiden. Iedereen wil daarom kunnen rekenen op goede, toegankelijke en betaalbare gezondheidszorg. Dit komt echter toenemend onder druk te staan. Onze samenleving staat voor een aantal ontwikkelingen die de toegankelijkheid van goede en betaalbare zorg bedreigen. Als we niets doen, dreigt de zorg vast te lopen. Om de gezondheidszorg toekomstbestendig te maken, moeten we daarom samen aan de slag met een aantal grote maatschappelijke opgaven.
Maatschappelijke opgaven
Wat zijn nu deze maatschappelijke opgaven waarmee we allemaal aan de slag moeten?
- Allereerst komt uit de samenleving het appél voor een mensgerichte benadering. Mensen zijn meer dan hun klacht of vraag. Aandacht en tijd zijn nodig om tot een gezamenlijk besluit te komen over welke zorg passend is. Bij een mensgerichte benadering hoort ook aandacht voor onrechtvaardige gezondheidsverschillen. Mensen met een lager zelfreddend vermogen leven vele jaren korter in goede gezondheid. Juist voor hen staat de toegang tot passende zorg onder druk.
- Ten tweede is de houdbaarheid van zorg in het geding. Door vergrijzing, complexere zorgvragen en nieuwe behandelmogelijkheden blijft de vraag stijgen. Vooral de personele schaarste is een prangend probleem. Het aantal ouderen neemt toe maar het aantal jongeren dat voor hen kan zorgen niet. Daarbij dreigen ook nog eens veel mensen de zorg te verlaten.
- Ten derde zijn er opgaven die ogenschijnlijk wat verder van de zorg afstaan, maar er wel degelijk mee verweven zijn. Zo moet ook de zorg aan de slag met duurzaamheid. Nu is de zorg bijvoorbeeld verantwoordelijk voor 7 procent van de totale uitstoot van klimaatgassen.
“Als we niets doen, dreigt de zorg vast te lopen. Om de gezondheidszorg toekomstbestendig te maken, moeten we daarom samen aan de slag met een aantal grote maatschappelijke opgaven.”
Passende zorg
Het kabinet zet daarbij vol in op passende zorg. Passende zorg is zorg die bijdraagt aan het gezond (samen)leven van mensen. De Nederlandse Zorgautoriteit en het Zorginstituut Nederland beschreven eind 2020 vier principes van passende zorg: passende zorg (1) is waardegedreven, (2) komt samen met de patiënt tot stand, (3) is de juiste zorg op de juiste plek en (4) gaat over gezondheid i.p.v. ziekte.
De gezamenlijke opdracht om de zorg mensgericht, houdbaar en duurzaam te maken, betekent dat iedereen in de zorg aan de slag moet. Van verpleegkundige tot arts, van patiënt tot mantelzorger, van bestuurder tot beleidsmaker en van verzekeraar tot toezichthouder. De zorg staat hiermee voor een transitie, die qua ambitie en meervoudigheid lijkt op de energietransitie.
Vanuit de dagelijkse praktijk
In de dagelijkse praktijk gebeurt het. Passende zorg wordt alleen een succes als de meer dan 1 miljoen mensen in de zorg met hart en ziel hun schouders zetten onder deze missie. Zij zijn het die de maatschappelijke opgaven omzetten in antwoorden. Zij maken de afweging hoe zij passende zorg vormgeven in de concrete situatie.
In de zorg bestaan al veel programma’s en projecten die aan de slag zijn met de maatschappelijke opgaven. Passende zorg bouwt voort op die beweging, en werkt ernaartoe om zorgpraktijken steeds passender te maken. Te weten waar en wanneer zorg wel of niet passend is, vraagt tijd voor onderzoek en voor het leren van anderen. Goede voorbeelden en benchmarks helpen daarbij. Kijk waar de energie zit en waar mensen hun schouders onder willen zetten, en werk vanuit daar naar passende praktijken.
Lerende beweging
Passende zorg vraagt om een lerende beweging van samen doen, samen reflecteren en samen leren. Verschillende perspectieven moeten niet strijden, maar bijdragen aan de volgende stappen. Daarbij moeten we complexiteit en onzekerheid niet ontkennen, maar omarmen als vertrekpunt. Daarbij past een attitude van vertrouwen, moed, bescheidenheid en nieuwsgierigheid. Net als communicatieve vaardigheden voor het voeren van de juiste gesprekken en innovatieve vaardigheden om praktijken daadwerkelijk passender te maken.
Regie vanuit de opgaven
Passende zorg kan niet vrijblijvend zijn. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij alle partijen, maar sturing vanuit de maatschappelijke opgaven kan helpen. Altijd ondersteunend (door bijvoorbeeld passend pakketbeheer), vaak adviserend (door bijvoorbeeld het transparant maken van passende praktijken) en soms doorpakkend bij patstellingen.
Tot slot
Passende zorg vraagt van zorgverleners en hun organisaties om anders denken en anders doen. De grote vraag is hoe je dat doet. Hoe verbind je het professionele perspectief op goede zorg met de maatschappelijk opgaven? Hoe zet je de ramen naar buiten open en hoe vertaal je dat in stappen die bijdragen aan de grote opgaven waarvoor we staan? Vragen van dit decennium, waarmee we allemaal aan de slag moeten.